"Wpływ aktywności ruchowej na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym"- referat przygotowany przez Małgorzatę Falkowską

Wpływ aktywności ruchowej na rozwój dziecka w wieku przedszkolnym.

  Cechą rozwoju motorycznego dzieci 3- 4- letnich jest specjalizacja motoryki chodu i zdobywanie nowych umiejętności związanych z lokomocją, doskonalenie równowagi, koordynacji i orientacji przestrzennej ciała. Około 5 r. ż. dzieci osiągają pierwsze apogeum motoryczności i rozpoczyna się jej złoty okres- ruchy stają się harmonijne, płynne i swobodne, 6- latki doskonalą precyzję ruchu. Okres ten kończy się osiągnięciem dojrzałości szkolnej, która charakteryzuje się  m.in. zdolnością do koncentracji uwagi i unieruchomienia przez dłuższy czas (15- 20 minut).

Cechą aktywności fizycznej dzieci w tym wieku jest spontaniczność, radość z ruchu i nadal duża naturalna potrzeba ruchu. Zaczynają one uczestniczyć w zabawach zespołowych, prostych grach sportowych kształtujących rzuty, chwyt, odbijanie, kopanie. Dzieci nadal nie są w stanie podejmować długotrwałego wysiłku, ale szybko się regenerują i aktywność w formie powtarzalnych czynności sprawia im radość. Lepiej niż na poprzednim etapie rozwojowym radzą sobie z ćwiczeniami kształtującymi motorykę, szczególnie szybkość i gibkość, jest to związane z coraz lepszą koordynacją funkcji ruchowych. Chętnie biorą udział w zajęciach taneczno- rytmicznych przy muzyce i ćwiczeniach korekcyjnych.

Dzieci powinny być aktywne fizycznie codziennie przez co najmniej trzy godziny, czas ten może być rozplanowany dowolnie tak, aby w sumie osiągnąć ten poziom. Zabawy na dworze, proste czynności w ogrodzie z wykorzystaniem atrakcji różnych pór roku sprawiają dzieciom wiele radości. Pojawiają się pierwsze fascynacje konkretnym rodzajem ruchu, dyscypliną sportu. Jest to początkowa faza rozwoju postawy wobec aktywności fizycznej.

Motywacją do dodatkowej porcji ruchu może być element współzawodnictwa wpleciony w codzienny spacer lub zabawę, możliwość wyboru zabawy lub stały, ulubiony ruchowy element dnia o charakterze rytuału. Regularna aktywność fizyczna wzmacnia potrzebę i przyjemność z ruchu. Pojawia się potrzeba aktywnych zabaw z rówieśnikami.[1]

            Nie możemy ukrywać, że ruchliwość dzieci w wielu okolicznościach przeszkadza osobom dorosłym. Dzieci ruszają się wszędzie. Często mówi się „musi sobie pohasać”, „to jeszcze dziecko, potrzebuje ruchu”, „niech sobie pobiega”, „musi odpocząć od nauki”. Na poziomie ogólnym możemy zaakceptować takie rozumowanie, które w praktyce prowadzi do zapewnienia dzieciom realizacji potrzeby ruchu.

Dziecko rusza się i potrzebuje ruchu, bo ruch tworzy optymalne warunki uczenia się, daje gwarancję polisensorycznego doświadczania świata. Konieczność ruchu nie należy wiązać jedynie z kwestiami zdrowia i sprawności fizycznej, ruch prowadzi bowiem do zbierania doświadczeń przez dziecko w każdym obszarze jego rozwoju: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.

Ruch u dzieci jest podstawą procesów uczenia się, tworzy optymalne warunki rozwojowe, jest niezbędny dla aktywacji zmysłów i integracji trzech poziomów poznania: zmysłów zewnętrznych, procesów umysłowych, np. wyobraźni, pamięci czy intelektu.[2]

Nie możemy lekceważyć najistotniejszych mechanizmów, które dzieją się we wnętrzu organizmów dzieci, a które pełnią funkcje podstawowe dla procesu uczenia się. Bezruch lub znaczne ograniczenia w poruszaniu się dzieci rodzi konsekwencje: małą koordynację wzrokowo- ruchowo- słuchowo- przestrzenną, niski poziom wyczucia własnego ciała, niski poziom integracji sensorycznej, problemy z planowaniem ruchu, co w sposób bezpośredni przekłada się na trudności w nauce.[3]

            Każda pora roku wymaga od organizmu człowieka pewnego przystosowania, w zależności od niej zmienia się aktywność ruchowa i motywacja działania. Jednak zdecydowanie wyróżnić można dwa przeciwstawne okresy: zimę i lato. Wśród propozycji czynnego wypoczynku dla dzieci i młodzieży (i nie tylko), przeznaczonych na okres zimy, znajdują się wyłącznie zabawy i gry ruchowe na wolnym powietrzu. W tym okresie są ferie zimowe, dzieci i młodzież wyjeżdżają na zimowiska i obozy. Bardziej efektywnie wykorzystuje się wolny czas przebywania dzieci i młodzieży (podczas krótkiego dnia) na wolnym powietrzu zarówno podczas zajęć szkolnych, jak i pozalekcyjnych, czy też w miejscu zamieszkania, na podwórku. Lato z kolei kojarzy się z wakacjami, urlopami rodziców, upałami i wiąże się z wyjazdami na kolonie, obozy, wczasy rodzinne itp. Wiosna i jesień są okresami przejściowymi. Jednak i one wywołują istotne zmiany w zachowaniu się organizmów ludzkich. Wiosną organizm dziecka jest wycieńczony, ale po zimie dzieci i młodzież przejawiają dużą aktywność, odczuwają potrzebę ruchu. Jesień z kolei to okres przesilenia letniego, który nastąpił po zakończeniu wzmożonej aktywności ruchowej dzieci na koloniach, obozach, wędrówkach i pewne jest spowolnienie.[4]

Zabawa ruchowa jest najlepszą i najskuteczniejszą formą ruchu zorganizowanego, o ile jest dostosowana do psychiki i możliwości dziecka w zakresie zadań oraz czasu jej trwania, wynikającego z możliwości koncentracji uwagi dziecka na jednym rodzaju działania.

Pod pojęciem zabawy ruchowej kryje się prosta forma ruchu, oparta na motoryce człowieka- jego podstawowych ruchach lokomocyjnych, jak: chód, bieg, skok, rzut itp. Przepisy i zasady są proste. W zabawie występuje rywalizacja indywidualna, a nie zespołowa, ma istotny wpływ na kształtowanie psychiki dziecka- odpowiedzialności tylko za siebie w sytuacjach słabego opanowania czynności ruchowej, umiejętności i predyspozycji psychofizycznej. W zabawie dziecko może porównać swoje umiejętności z umiejętnościami rówieśników.

Gra ruchowa jest wyższą formą zabawy ruchowej, w której obowiązują ostrzejsze przepisy, występują bardziej skomplikowane formy ruchu, a przede wszystkim pojawia się rywalizacja i współdziałanie między drużynami. W grze ruchowej o wygranej czy przegranej decyduje każdy zawodnik. Taka sytuacja jest dużym obciążeniem psychicznym dla osób niezbyt sprawnych pod względem technicznym. Dlatego należy dobierać takie gry, których elementy ruchowe mogą być wykonywane przez wszystkich zawodników.[5]

            Ruch może stymulować  proces uczenia się dzieci. Określone ruchy ciała mogą stać się  doskonałym wsparciem procesów uczenia się. Twórca metody kinezjologii edukacyjnej Paul Dennison oparł swoją koncepcję na założeniu, że sekwencje odpowiednich ruchów ciała służą przede wszystkim stymulowaniu obu półkul mózgowych i tworzeniu nowych połączeń nerwowych. Szybkość połączeń ma za zadanie usprawnić komunikację międzypółkulową i tym samym poprawić jakość całościowego, zintegrowanego myślenia, a następnie działania. Jest to metoda, która wspiera rozwój jednostki, a szczególnie jej proces uczenia się bez względu na wiek czy stan zdrowia. Co więcej, według jej twórcy, może być skutecznie wykorzystywana zarówno w celu usprawnienia funkcjonowania procesów poznawczych, jak i być formą pracy z dziećmi ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, deficytami rozwojowymi, z zaburzeniami sfery motywacyjnej, z deficytami uwagi. Kinezjologia edukacyjna ma za zadanie stymulować i rozwinąć m.in.: percepcję wzrokowo- ruchową i słuchowo- ruchową; pamięć długo- i krótkotrwałą; współprace półkul mózgowych; identyfikacje i kontrole stanów emocjonalnych; abstrakcyjne, twórcze myślenie. Zgodnie ze swoimi założeniami, kinezjologia edukacyjna może wspomagać procesy uczenia się poprzez określone sekwencje ruchów. W praktyce przedstawia serie ćwiczeń ruchowych, które mają wpływać stymulująco na określone obszary wpływające na rozwój jednostki. Wielu badaczy podważa główne założenia, podkreślając, że opiera się ona na błędnych przesłankach i niewłaściwych lub niepełnych interpretacjach prac badawczych. Z jednej strony metoda wydaje się być niezwykle korzystna, a z drugiej pozostawia wątpliwości co do swoich najważniejszych założeń. Nie ulega jednak wątpliwości, że kinezjologia edukacyjna podkreśliła rolę i znaczenie „ruchu”.

            Aktywność ruchowa dziecka jest jedną z naturalnych potrzeb rozwojowych. Szczególnie dużo poświęca się jej uwagi z perspektywy wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego. Niektórzy badacze nazywają nawet ten okres „złotym wiekiem motoryczności dzieci”. Niemniej ruch jest ważny w każdym wieku. Warto przypomnieć, że nawet Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) dla dzieci w wieku 5- 17 lat zaleca codziennie minimum 60 min. aktywności fizycznej! I absolutnie nie chodzi tutaj jedynie o rozwój sprawności motorycznej i ogólnie fizycznej (siła, gibkość czy wytrzymałość). Wysiłek fizyczny nie usprawnia jedynie ciała, nie oddziałuje pozytywnie na samopoczucie i nastrój, ale jak dowiodły badania- wpływa także korzystnie na układ nerwowy. Niektórzy badacze nawet twierdzą, że aktywność fizyczna może mieć większy wpływ na funkcjonowanie ludzkiego umysłu niż na kondycje i naszą fizyczność![6]

Bibliografia

Bondarowicz M., Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku. Wiosna, wyd. BELLONA, Warszawa 1996.

Bondarowicz M., Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku. Lato, wyd. BELLONA, Warszawa 1996.

Bondarowicz M., Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku. Jesień, wyd. BELLONA, Warszawa 1995.

Bondarowicz M., Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku. Zima, wyd. BELLONA, Warszawa 1995.

Dziamska.D., Wspieranie całościowego rozwoju dziecka. „Wychowanie w przedszkolu”, 2017, nr 7.

Stępień- Rejszel K. O., Ruch, który uczy myśleć! „Wychowanie przedszkolne”, 2019, nr 4.

Woynarowska B., Edukacja zdrowotna. Podstawy teoretyczne, metodyka, praktyka, PWN, Warszawa 2017.

[1] B. Woynarowska., Edukacja zdrowotna, wyd. PWN, Warszawa 2017, s. 389.

[2] D. Dziamska., Wspieranie całościowego rozwoju dziecka, „Wychowanie w przedszkolu”, 2017, nr 7.

[3]Tamże.

[4] M. Bogdanowicz, Zabawy i gry ruchowe na cztery pory roku, Warszawa 1995, s. 5-6.

[5] Tamże, s.7-8.

[6] K. O. Stępień- Rejszel., Ruch, który uczy myśleć. „Wychowanie przedszkolne”, 2019, nr 4.